Uzun yıllar Memluk hâkimiyetinde kalan Mısır, Yavuz Sultan Selim tarafından zapt edildikten sonra saliyaneli ve mümtaz bir eyalet olarak İstanbul’dan gönderilen vezir rütbesinde “valiler” tarafından idare edilmeye başlandı. Yaklaşık 300 yıl boyunca Mısır’ı yöneten bu valilerden hiçbiri, Yakınçağ Osmanlı ve Mısır tarihinin en önemli devlet adamlarından “Kavalalı Mehmed Ali Paşa” kadar meşhur ve güçlü olamadı. 1798 yılında Fransızların Mısır’ı istilası sırasında Osmanlı kuvvetleri içinde buraya gelen Kavalalı Mehmed Ali, 5-6 yıl gibi kısa bir süre içerisinde, aklı, yeteneği ve becerikliliği sayesinde Mısır Valiliği’ni ele geçirdi ve 1805-1848 yılları arasında 44 yıl bu görevde kaldı. Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın, Sultan II. Mahmud döneminde başlayan ve 1841 yılında sona eren “İsyanı”ndan sonra Mısır’ın yönetimi özerk denebilecek bir yapı ve veraset imtiyazıyla ailesine bırakıldı ve kurduğu hanedan Mısır’da 1952 yılına kadar egemen oldu.
 | |
Kavalalı Hanedanı’nın soy ağacı |
Mısır’da Cemal Abdü’n-Nasır ve Hür Subaylar’ın 1952 yılında yaptığı darbeye kadar 144 yıl, Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın soyundan gelen, Birinci Abbas Hilmi Paşa (1848-1854), Hidiv Said Paşa (1854-1863), Hidiv İsmail Paşa (1863-1879), Hidiv Tevfik Paşa (1879-1892), Hidiv İkinci Abbas Hilmi Paşa (1892-1914), Sultan Hüseyin Kamil (1914-1917), Melik Birinci Fuad (1917-1936), Kral Mehmed Fâruk (1936-1952), İkinci Fuad (1952-1953) yönetimde bulundular.
 | |
| Hidiv İsmail Paşa |
 | |
| Hidiv Said Paşa |
Mısır’da uzun yıllar hüküm süren Kavalalı Hanedanı, Osmanlı Hanedanı ile aynı zamanda akrabaydı. Abbas Hilmi Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa, Sultan Abdülmecid’in kızı Münire Sultan ile evlenerek “Damad” olmuş, Sultan Vahidüddin Han ve Halife Abülmecid Efendi’nin torunlarından Necla Sultan, Kavalalı Hanedanı’ndan Prens Amr İbrahim’le, Neslişah Sultan, Mısır’ın son Hidivi İkinci Abbas Hilmi Paşa’nın oğlu Prens Abdülmünim’le evlenmişti.
Akrabalık bağı yanında Kavalalı Hanedanı’ndan Osmanlı İmparatorluğu’nun iç ve dış işlerinde resmi görevler üstlenenler de oldu. Bunların en önemlilerinden; Mehmed Abdülhalim Paşa:Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın oğluydu. 1830 senesinde Kahire’de doğmuş, bu aileye mensubiyeti sebebiyle “Prens” unvanını almıştı. Mısır valiliğinin varisi olduğu halde veraset usulünün değişmesi üzerine bu hakkını kaybetmiş ve İstanbul’a yerleşmişti. Vezirlik rütbesi almış ve nazırlık yapmıştı. Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesinde rol oynamış ve V. Murad’ın cülusunu desteklemişti. Bestekâr ve musikişinas olan Abdülhalim Paşa, Klasik Türk Musikisi eserlerini notaya aldırtmasıyla da tanınmıştı. Masonluk teşkilatına da üye olan bu devlet adamı, Abbas Halim ve Said Halim Paşaların da babasıydı. 1894’te İstanbul’da vefat etmişti.
 | |
Osmanlı’nın son Sadrazamlarından Mısırlı Said Halim Paşa |
Büyük oğlu Said Halim Paşa ise; 1888 yılında Şura-yı Devlet azalığı (Danıştay üyeliği) ve reisliği yapmış, Hariciyye Nazırı yani Dışişleri Bakanı olmuştu. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Genel Sekreterliği’ne de seçilen Said Halim Paşa, Mahmud Şevket Paşa’nın öldürülmesi üzerine 11 Haziran 1913’de önce sadaret kaymakamlığına daha sonra Sultan Mehmed Reşad’ın aynı tarihli Hatt-ı hümayunuyla 3 sene, 7 ay, 21 gün ifa edeceği sadrazamlık makamına getirilmişti.
Sadrazam Said Halim Paşa, I.Dünya Savaşı başladığı sırada Almanya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan ittifak anlaşmasına imza attı. 3 Şubat 1917’de Sadrazamlıktan istifa etti ve Ayan üyeliği görevine döndü. İtilaf ve Hürriyet Cemiyeti’nin iktidara gelişinin ardından eski kabine üyelerinden bir kısmıyla beraber tutuklandı ve
 | |
Kral Faruk |
Malta’ya götürüldü ise de daha sonra serbest bırakıldı. Tahliye edildikten sonra Roma’ya gitti. 57- 58 yaşlarındayken 6 Aralık 1921 Salı günü, bir Ermeni tarafından öldürüldü. Cenazesi daha sonra İstanbul’a getirilerek 29 Ocak 1922’de büyük bir törenle Çemberlitaş’ta bulunan Sultan II.Mahmud Türbesi haziresine babasının yanına defnedildi.
Osmanlı tarihinin siyasetinde olduğu kadar kültürel yaşamında da etkili olan Kavalalı Hanedanı, İstanbul’a da birçok miras bıraktı. Mısır Apartmanı, Atlı Köşk, Said Halim Paşa Yalısı gibi önemli yapılar bunlardan sadece bazıları. Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın, Osmanlı Sadrazamlarından Yusuf Kamil Paşa ile evli olan kızı Zeynep Hanım, bugün Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’na bağlı bir kurum olarak hizmet veren Üsküdar’daki “Zeynep Kamil Hastanesi’ni eşiyle birlikte hayır eseri olarak yaptırmıştı.
Milli Şairimiz Mehmed Akif’e de sahip çıkan Kavalalı Hanedanı, Abbas Halim Paşa’nın misafiri olarak 1923, 1924 ve 1925’te Kahire’ye gitmiş, 1925 yılındaki son gidişinden sonra 1936 yılına kadar Mısır’da kendisine tahsis olunan küçük bir köşkte kalmış, ailesini getirdikten sonra Hilvan’da bir ev kiralayarak orda oturmuştu.
Kaynaklar:
Atilla Çetin, Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Mısır Valiliği, İstanbul, 1998.
İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul, 2011.
Baha Tanman, Nil Kıyısından Boğaziçine, İstanbul, 2012.
http://www.zeynepkamil.gov.tr/detay.php?id=58&cid=110
